Thành phố cổ Khiva – nơi giao thoa giữa sa mạc và bầu trời

Khiva là một thành phố nổi tiếng trên Con đường tơ lụa. Xưa kia, các đoàn thương nhân luôn dừng chân ở đây trước khi băng qua sa mạc Karakum để đến xứ Ba Tư. Khiva có lịch sử hơn hai ngàn năm và có thời kỳ phát triển rất rực rỡ, được coi là kinh đô của nhiều vương triều hùng mạnh. Nơi đây cũng là điểm đến thu hút nhiều du khách khi du lịch Trung Á, đặc biệt là khi du lịch Uzberkistan.

Thành cổ Khiva nằm ở Uzbekistan và đã tồn tại từ thế kỷ thứ 8. Cùng với sự phát triển của Con đường tơ lụa, Khiva đã trở thành thị trường buôn bán nô lệ từ bộ lạc Turkmen ở sa mạc Karakum, đến các bộ lạc Kazakh trên các thảo nguyên phía bắc (ngày nay là Kazakhstan). Thị trường nộ lệ cực kì phát triển, kéo theo một Khiva thịnh vượng và giàu có. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, Con đường tơ lụa dần biến mất. Thành phố Khiva cũng vượt qua nhiều biến cố và đứng vững cho đến bây giờ.

Điểm chú ý khi bạn du lịch Uzberkistan và ghé thăm thành cổ Khiva này là kết cấu nơi đây.  Thành phố được chia thành hai phần: thị trấn bên ngoài, gọi là Dichan Kala, trước đây được bảo vệ bởi một bức tường với 11 cửa; khu phố cổ bên trong gọi là Itchan Kala, được bao quanh bởi những bức tường gạch đồ sộ (dày 5 đến 6 mét) xây dựng vào thế kỷ thứ X.

Itchan Kala được công nhận Di sản Thế giới năm 1991 nhờ bảo tồn tốt, tổ hợp đô thị cao cấp điển hình kiểu kiến trúc Hồi giáo. Bên trong vòng tường thành cao cả chục mét, thành phố cổ như chuỗi ngọc quý với rất nhiều lâu đài, đền thờ, tháp cao khảm cẩm thạch lộng lẫy. Nét dân dã nơi đường phố hút chân du khách bởi không cưỡng lại được sắc màu cuộc sống ở đây. Là điểm dừng chân trên chuyến hành trình du lịch Trung Á, Khiva mang nét đẹp lạ lùng đầy thu hút.

Vừa đặt chân vào Itchan Kala, du khách sẽ quên ngay những thứ hấp dẫn trên hè phố dân dã ngoài kia. Một thành phố lộng lẫy, bí ẩn kiểu Nghìn lẻ một đêm hiện ra trước mắt. Thật khó tưởng tượng giữa sa mạc khô khát lại có cố đô tuyệt đẹp thế này tồn tại cả ngàn năm qua. Chính lẽ đó, thành cổ Khiva luôn là điểm đến hút du khách khi du lịch Uzberkistan Từ cổng thành phía Đông, công trình đầu tiên đập vào mắt du khách là cung điện Hoàng Gia cao hai tầng, tòa ngang dãy dọc. Trong cung điện vẫn còn tranh vẽ và đồ dùng miêu tả sống động sinh hoạt của vua chúa, cung phi ngày xưa.

Gây ấn tượng hơn cả hoàng cung là khu lăng mộ Pahlavon Mahmoud. Lăng có các mái vòm khảm ngọc màu xanh lung linh mát rượi. Nội thất của lăng có nhiều chi tiết trang trí gỗ, khảm men, cẩn kim loại công phu. Ngày nay, công trình được bảo quản như một kho tàng văn hóa của dân tộc Uzbekistan. 

Các dãy phố buôn bán cũng đẹp rực rỡ và phô bày được vẻ thịnh vượng. Hầu hết công trình ở Khiva đều trang trí bằng cấu trúc gạch ghép cực kỳ tinh xảo. Mỗi ngóc ngách của thành phố đều là một phần của kho tàng kiến trúc vương giả.

Nhìn chi tiết, mỗi lâu đài ở Itchan Kala đều mang nhiều màu sắc, nhưng trong tổng thể, các gam màu này đều là những sắc thái khác nhau của sa mạc và bầu trời. Vậy nên giữa đất bao la và trời rộng lớn, tác phẩm của con người trông vừa hài hòa vừa nổi bật. Có người say mê theo dõi những tranh vẽ mô tả cảnh buôn bán, trao đổi gia vị, tơ lụa gốm sứ của các đoàn thương nhân từ khắp thế giới; có người chăm chú vào từng hoa văn họa tiết trên những công trình cổ; có người ngồi hàng giờ trong thánh đường xem các cụ già đọc kinh, cầu nguyện… Nhưng dù làm gì thì các du khách khi tham gia tour Uzberkistan cũng đều chìm đắm trong một không gian xa xưa như cổ tích.

Không gian cổ tích luôn thu hút mọi người khi du lịch đến Uzbekistan có cả trường đại học. Trường Đại học Hồi giáo Mohammed Rakhim Khan không chỉ giảng dạy các vấn đề tôn giáo (kinh Koran) mà nghiên cứu cả các vấn đề thế tục như toán, thiên văn, địa lý. Cùng với việc nghiên cứu thần học, khoa học, sinh viên tại đây có thể tham gia sáng tác thơ, tổ chức các cuộc tranh luận…

Đây là cách đào tạo rất khác biệt so với các trường đại học Hồi giáo khác đương thời. Trường nằm tại trung tâm của khu phố cổ, có quy mô lớn nhất Trung Á và là biểu tượng của kiến trúc  thế kỷ XVIII. Mặt tiền của công trình được trang trí công phu bằng gốm màu xanh. Bốn góc của công trình là bốn ngọn tháp. Công trình được chia thành 76 khối phòng, mỗi khối phòng được phủ bằng mái vòm. Sân trong của công trình hình vuông, bên trong là vườn cây và đài phun nước.

Đặc trưng kiến trúc Hồi giáo ở Itchan Kala còn phải kể đến các ngọn tháp Kalta Minor Minaet cao 40-45 mét. Ngọn tháp màu ngọc lam này được Mohammed Amin Khan bắt đầu xây dựng vào năm 1851. Truyền thuyết kể lại rằng, ông muốn xây dựng một minaret cao đến mức ông có thể nhìn thấy tất cả các đường đến Bukhara. Thật không may, Khan đã mất vào năm 1855 để lại kết cấu đẹp mắt chưa hoàn thành. Các tháp này đều được phủ toàn bộ bên ngoài bằng gạch men bóng hoa văn chìm sang trọng. Đứng trên đỉnh tháp nhìn bao quát được toàn cảnh Khiva ngự trị giữa sa mạc mênh mông. 

Ngày nay, Itchan Kala được coi là bảo tàng ngoài trời – bảo tàng lịch sử khảo cổ học quốc gia của Uzbekistan. Cái hấp dẫn là các hộ gia đình sống trong phố cổ được tổ chức sản xuất và buôn bán hàng thủ công mỹ nghệ khá hiệu quả.

Người dân Uzbekistan thân thiện, hiếu khách bậc nhất ở Trung Á. Có thể một phần vì vậy mà nhịp sống vẫn còn thong thả. Điều bạn dễ nhận thấy khi du lịch Uzberkistan là trên các đường phố ở Khiva cứ đi một đoạn lại thấy có quán trà. Quán trà là nơi đàn ông xứ này tụ họp, đa số họ vẫn mặc trang phục truyền thống là chiếc áo khoác dài từ đầu đến chân. Phụ nữ cũng mặc những chiếc áo dài thắt ngang lưng có khăn trùm kín đầu. Đặc biệt trang phục và nón đều được thêu tỉ mỉ.

Thời gian trôi qua, Con đường tơ lụa dần trở thành dĩ vãng, thành cổ Khiva nhộn nhịp ngày nào giờ đã yên bình và lặng lẽ hơn xưa. Song, chính quá khứ huy hoàng của thành phố thịnh vượng này đã trở thành nét thu hút khách thập phương đến du lịch Uzberkistan. Nếu đã tham tour du lịch Trung Á, bạn không thể không ghé qua thành cổ Khiva này. Dưới bầu trời cao xanh lồng lộng, giữa hoang mạc mênh mông cát vàng, những kiến trúc cổ có tường màu vàng sa thạch, mái vòm biêng biếc màu ngọc lam thực sự tạo nên một cảnh quan có một không hai trên thế giới.

Migola Travel Sưu Tầm và Tổng Hợp