Đền Kumbum – Thập Vạn Phật Pháp Trong Một Đại Vũ Trụ Của Trí Tuệ

Đền Kumbum tại Bạch Vân Cư Tự (Pelkhor Chode) ở Gyantse – công trình biểu tượng cho Thập Vạn Phật Pháp của Mật tông Tây Tạng. Một đại bảo tháp hợp nhất kiến trúc, triết học và con đường dẫn đến giác ngộ.

Kumbum – trái tim của Bạch Vân Cư Tự

Giữa quần thể Bạch Vân Cư Tự (Pelkhor Chode) ở Gyantse, một khối tháp tráng lệ vươn lên giữa bầu trời trong xanh: Đền Kumbum.

Người Tây Tạng gọi đây là “Kumbum Chörten”, nghĩa là “Bảo tháp trăm ngàn hình Phật”, biểu trưng cho vũ trụ của trí tuệ và lòng từ bi trong Phật giáo Tây Tạng.

Được xây dựng vào đầu thế kỷ XV dưới thời vua Rabten Kunzang Phak, đền Kumbum không chỉ là biểu tượng của sự giàu có về nghệ thuật và tín ngưỡng, mà còn là bản đồ thiền định của Mật tông, nơi từng tầng, từng gian điện là một cấp độ tu tập dẫn dắt hành giả từ phàm tục đến giác ngộ.

Từ xa, đền Kumbum nổi bật với chín tầng chóp xếp trùng điệp, phủ những mái vàng cong uốn lượn, rực sáng giữa thung lũng Gyantse – như một Mạn-đà-la khổng lồ bằng đá, đưa con người tiến dần vào trung tâm của vũ trụ tâm linh.

Cấu trúc và quy mô của Đền Kumbum

Đền Kumbum cao khoảng 32 mét, gồm 9 tầng (một số tài liệu ghi 10 tầng tính cả nền), với 77 gian điện nhỏ, chứa hơn 10 vạn tượng Phật, Bồ Tát và chư hộ pháp – vì vậy mới có tên là “Thập Vạn Phật Pháp”.

Toàn bộ tháp được xây theo hình khối Mạn-đà-la ba chiều – cấu trúc tượng trưng cho vũ trụ trong tư tưởng Phật giáo Kim Cang thừa.

Người hành hương bước vào tầng thấp nhất và đi theo vòng xoắn ốc quanh lên đỉnh tháp – một hành trình vừa là nghi lễ vật lý, vừa là thiền quán tâm linh.

Cấu trúc các tầng:

• Tầng 1–2: Tượng trưng cho thế giới phàm tục, nơi hành giả bắt đầu con đường tu tập, đối diện vô minh và khổ đau.

Các gian phòng ở tầng này chứa nhiều tượng hộ pháp, các vị thần bảo vệ Phật pháp và bích họa kể về luân hồi – sinh, lão, bệnh, tử.

• Tầng 3–5: Biểu trưng cho các cấp độ thiền định, nơi hành giả đi sâu vào quán chiếu, nhận ra tính vô ngã của vạn pháp.

Tại đây, các gian điện được sắp xếp như 36 cõi của các vị Bồ Tát, mỗi gian là một bài học về trí tuệ và bi mẫn.

• Tầng 6–8: Tượng trưng cho Kim Cang giới – cõi của sự tịnh hóa và hợp nhất giữa phương tiện (upaya) và trí tuệ (prajna).

Tượng các vị Phật Kim Cang như Vajradhara hay Hevajra được tôn trí trang nghiêm. Các bức họa minh họa quá trình chuyển hóa năng lượng – từ dục vọng thành trí tuệ.

• Tầng 9 (đỉnh tháp): Là cõi Phật tối thượng – Dharmadhatu, biểu trưng cho sự hợp nhất của thân – khẩu – ý, nơi người tu đạt đến giác ngộ viên mãn.

Gian điện trên đỉnh thờ Phật A Di Đà và Phật Tỳ Lô Giá Na (Vairocana) – biểu trưng cho ánh sáng trí tuệ bao trùm vạn pháp.

Ý nghĩa thiền định của Kumbum trong Mật tông

Với người Tây Tạng, đi quanh Đền Kumbum không chỉ là chiêm bái – mà là một hành trình thiền định sống động.

Mỗi bước đi quanh tháp, mỗi tầng leo lên là một cấp độ quán chiếu nội tâm, tương ứng với quá trình hành giả vượt qua năm chướng ngại và thành tựu năm trí tuệ.

Tầng thấp nhất – nơi tối và lạnh – tượng trưng cho vô minh.

Tầng cao nhất – nơi ánh sáng chiếu rọi – tượng trưng cho trí tuệ giác ngộ.

Khoảng cách giữa hai tầng ấy chính là con đường của tu tập: từ bóng tối đến ánh sáng, từ vô minh đến trí tuệ.

Mật tông Tây Tạng gọi đây là “Kora trong Kora” – vòng hành hương bên trong chính tu viện, phản chiếu hành trình tâm linh của mỗi người.

Đi qua Kumbum, người hành hương không chỉ leo lên một công trình vật lý, mà đang leo lên chính tâm mình.

Nghệ thuật – biểu hiện của triết lý Phật giáo sống động

Mỗi gian điện trong Kumbum là một vũ trụ nghệ thuật riêng biệt.

Tranh tường được vẽ bằng bột khoáng tự nhiên – xanh lam của ngọc lưu ly, đỏ của chu sa, vàng từ bụi mica – giữ nguyên màu sắc suốt hàng trăm năm.

Các tượng Phật, Bồ Tát, Dakini, Kim Cang Thủ… được chạm khắc với biểu cảm sống động, ánh mắt đầy thần thái, như đang thiền định giữa hư không.

Mỗi chi tiết nhỏ đều có ý nghĩa biểu tượng:

• Vòng tròn Mandala khắc trên tường biểu trưng cho sự viên mãn.
• Lửa quanh tượng hộ pháp tượng trưng cho năng lượng trí tuệ thiêu rụi vô minh.
• Sen nở dưới chân các vị Phật biểu trưng cho sự thanh tịnh sinh ra từ cõi bùn nhơ của thế gian.

Vì thế, đền Kumbum không chỉ là một công trình kiến trúc, mà là bản kinh sống, nơi nghệ thuật trở thành ngôn ngữ của thiền.

Kumbum trong mắt người hành hương

Người Tây Tạng tin rằng:

“Một vòng quanh Kailash xóa nghiệp của một đời,

Một vòng quanh Kumbum rửa sạch bóng tối trong tâm.”

Vào mùa lễ hội Phật đản, hàng ngàn người hành hương từ khắp nơi đổ về Bạch Vân Cư Tự, tay cầm vòng kinh, đi quanh Đền Kumbum theo chiều kim đồng hồ.

Mỗi vòng đi là một lời nguyện, mỗi tầng leo là một nỗ lực bước lên nấc thang của giác ngộ.

Âm thanh kinh tụng hòa cùng tiếng gió, tiếng chuông và mùi hương trầm, khiến không gian như tan vào một chiều kích khác – nơi con người, Phật và vũ trụ hòa làm một.

Vai trò triết học của Đền Kumbum trong Phật giáo Tây Tạng

Đền Kumbum là biểu tượng vật chất của Mạn-đà-la Đại Nhật Như Lai (Vairocana) – biểu trưng cho Pháp thân của tất cả chư Phật.

Với Mật tông, đây là bản đồ của tâm thức, mô tả con đường hành giả từ tâm phàm phu đến Phật tâm.

• Tầng dưới cùng: biểu thị Luân hồi – nơi chúng sinh bị trói buộc bởi tham – sân – si.
• Các tầng giữa: biểu thị Hành đạo – quá trình quán chiếu, chuyển hóa tâm thức qua thiền định.
• Tầng trên cùng: biểu thị Niết Bàn – sự giải thoát tối thượng, nơi tâm an trụ trong chân như.

Cấu trúc ấy tương đồng với triết lý của Kim Cang thừa: “Giải thoát không nằm ở đâu khác – mà chính ngay trong thân tâm này.”

Vì vậy, đi quanh Kumbum chính là đang bước qua từng cấp độ tâm linh của chính mình.

Sức sống của Kumbum hôm nay

Trải qua hơn sáu thế kỷ, Đền Kumbum vẫn được bảo tồn gần như nguyên vẹn.

Dưới ánh hoàng hôn Gyantse, mái vàng của tháp phản chiếu sắc đỏ của trời, tạo nên khung cảnh huyền diệu mà ai nhìn thấy cũng lặng người.

Ngày nay, Kumbum không chỉ là nơi hành hương, mà còn là trung tâm nghiên cứu nghệ thuật tôn giáo Tây Tạng.

Các học giả, tăng nhân và du khách đến đây không chỉ để chiêm bái, mà để tìm hiểu ngôn ngữ biểu tượng của giác ngộ được khắc sâu trong từng tầng lớp đá, từng bức họa, từng pho tượng.

Kumbum, Mạn-đà-la của sự thức tỉnh

Giữa Gyantse đầy gió và ánh sáng, Đền Kumbum sừng sững như một Mạn-đà-la vĩnh cửu, nơi tâm và pháp gặp nhau, nơi nghệ thuật và tôn giáo hòa quyện trong sự tĩnh lặng vô biên.

Bước qua những bậc thang của Kumbum, người ta không chỉ đi lên một ngọn tháp – mà đi vào bên trong chính mình.

Mỗi tầng, mỗi gian điện là một bài học: về sự buông bỏ, về lòng bi mẫn, về trí tuệ vượt lên khổ đau.

Và khi đứng trên đỉnh Kumbum, nhìn xuống thung lũng Gyantse rợp ánh hoàng hôn, người ta chợt hiểu:

Giác ngộ không ở đâu xa – nó nằm ngay trong mỗi bước chân, mỗi tầng tháp, mỗi hơi thở giữa đất trời Bạch Vân Cư Tự.

Migola Travel tổng hợp và sưu tầm